Dorpsontwikkeling in Brabant
De ontwikkeling van veel dorpen in het zandgebied van Brabant is op een vergelijkbare manier verlopen.
In de vroege middeleeuwen was de waterafvoer nog niet geregeld en was het hele gebied veel natter dan nu. In dat natte landschap waren alleen een aantal hogere (en drogere) delen geschikt voor permanente bewoning en landbouw. Op de hoogste delen van het landschap, waar een natuurlijke vruchtbaarheid aanwezig was, ontstonden vanaf de 8ste eeuw de oudste nederzettingen. Binnen die nederzettingen op de hoogste punten van het landschap werden ook de oudste kerken in de regio gebouwd.
13de eeuw
In de dertiende eeuw treden om diverse redenen grote veranderingen op in zand-Brabant met betrekking tot de ruimtelijke ontwikkeling van de dorpen. In veel dorpen verschuift in die periode de bewoning van de hoogste delen naar lagere delen in het landschap. De nieuwe bewoningskernen verschijnen op de flanken van de droge dekzandeilanden aan de rand van beekdalen. In het Rijk van Dommel en Aa treffen we opvallend veel dorpen aan waar de ontwikkeling verlopen is volgens dit model.
Bij deze verschuiving van de bewoning zien we een paar opmerkelijke ontwikkelingen. De oorspronkelijke bewoonde erven werden verlaten en het gehele dekzandeiland veranderde in een groot akkergebied. De kerk echter bleef op de oorspronkelijke plaats achter en kwam dus midden op het nieuwe akkergebied te staan. Aan de randen van het dekzandeiland en dus aan de randen van het grote nieuwe akkergebied ontstonden de nieuwe nederzettingen, die in de loop van de tijd uitgroeiden tot dorpen en gehuchten zoals we die nu grotendeels nog kennen.
Afbeelding: De plaats van de oude kerken van Stiphout, Aarle en Lieshout, geprojecteerd op de hoogtekaart. Hoe roder, hoe hoger, groen-blauw de lagere delen in het landschap. Duidelijk blijkt dat de vestigingsplaats van de oude kerken midden op de hoogste delen van het landschap liggen. In grijstinten de huidige bebouwing van Lieshout, Aarle-Rixtel en Helmond.
Afbeelding: Op de topografische kaart van ca 1840 zijn de oude akkergebieden (de voormalige dekzandeilanden) nog goed herkenbaar. Een aantal ervan in Laarbeek, Nuenen en Helmond zijn met een rode contour aangegeven. Met rode stip de middeleeuwse kerkplaats en aan de rand van akkergebieden in groen de 13de eeuwse dorpen en gehuchten. Rixtel is nog niet toegevoegd.