Op zondag 25 mei 2025 is het weer zo ver! Dan vindt voor de 11e keer de middeleeuwse Torendag plaats, een dag met speciale aandacht voor de oudste middeleeuwse kerklocaties in Zuidoost-Brabant. Er doen dit jaar 9 kerklocaties mee! Er doen zowel kerken mee in de Peel als in de Kempen.
Doel van de Torendag is om de bijzondere ontstaansgeschiedenis van deze unieke middeleeuwse kerklocaties in Kempen- en Peelland door te vertellen en te laten beleven. De kerktorens zijn namelijk een uitdrukking van de Brabantse Gouden Eeuw (14e -15e eeuw), een economische en culturele bloeiperiode. In de Brabantse dorpen uitte de toegenomen welvaart zich in de bouw van vele kerken die zijn uitgevoerd in de stijl van de Kempense gotiek.
Tijdens de Torendag organiseren betrokken heemkundekringen en erfgoedstichtingen samen met de Stichting Archeologisch Samenwerkingsverband (SAS) op de verschillende middeleeuwse kerklocaties activiteiten, presentaties en/of rondleidingen. Een aantal kerktorens kan ook worden beklommen.
Torendag in Gerwen
Vanaf 13.00 uur is de oude St.-Clemenskerk van Gerwen uit het jaar 1440 geopend voor de middeleeuwse Torendag. De toren staat open tot de orgelruimte, vroeger een wapenopslag; een verdere klim via de steile ladders is om veiligheidsredenen helaas niet mogelijk. Buitenom zijn aan de kerk de verbouwingen uit de jaren 1540, 1620 en 1890 goed te zien. Opvallend is de muurinbreuk aan de buitenzijde van het priesterkoor. De revolutionaire Franse noordelijke armee trok Nederland in 1794 binnen tijdens de ‘kleine ijstijd’; het vroor toen 40 graden. De Franse generaal Pichegru liet een gat in de muur breken om de paarden daar enkele dagen te stallen. Tijdens de verwoestende orkaan van 9 november 1800 viel de torenspits op het dak van de kerk; als enige van de omstreken werd dit middeleeuwse kerkdak gerestaureerd. Andere kerken werden afgebroken en de toren bleef eenzaam in het landschap. Rondom de kerk ligt het oude kerkhof, nu beschermd archeologisch terrein. Daar ligt begraven Gordina de Groot, een geliefd model van de Nuenense schilder Vincent van Gogh. De gemeente Nuenen heeft daar een monument geplaatst met een afbeelding van Gordina, geschilderd door Vincent van Gogh.
Torendag in Lieshout
Tussen 13.00 en 16.00 uur is de heemkamer in Lieshout op het adres Dorpsstraat 13 geopend. In de heemkamer is op een groot scherm een presentatie te zien, van de huidige en de voormalige kerken en kapellen, die in Lieshout en Mariahout aanwezig zijn of zijn geweest. In de heemkamer zijn vrijwilligers aanwezig om verdere tekst en uitleg te geven. En uiteraard, de koffie staat klaar.
Torendag in Reusel
Hoewel de toren van de kerk in Reusel niet uit de middeleeuwen stamt hecht het kerkbestuur er veel waarde aan mee te werken aan deze Torendag. Op deze zondag 25 mei zal Pastoor David van Dijk een tweetal rondleidingen verzorgen met toegang tot kerk, priesterkoor en pastorietuin. De rondleidingen zijn van 12:00u tot 13:00u en van 14:00u tot 15:00u.
De Heemkunde Werkgroep Reusel zal die dag een presentatie laten zien van de geschiedenis van de kerk middels foto’s en zo mogelijk zullen ook relevante boeken worden tentoongesteld en verkocht. Laat je eens voorlichten over een stuk Reuselse historie of verbaas je over hoeveel geestelijk erfgoed we binnen onze gemeenschap bezitten.
Aanzicht Reuselse kerk met kerktoren – 1996.
Torendag in Oirschot
Het Boterkerkje, oudste kerkje van de regio, dateert van rond 1125. Het is waarschijnlijk de opvolger van een veel ouder kerkje. In dit Romaanse kerkje, toen gewijd aan Maria, zetelde het Kapittel van Oirschot, dat al snel vond dat dit kerkje niet groot genoeg was. Er werd circa 1200 een Gotisch koor aangebouwd en het dak werd aangepast. Maar nog was dit kerkje niet groot genoeg, vandaar dat begin 13e eeuw begonnen werd met de bouw van de grote kerk aan de markt. Het Mariakerkje, ook wel Onze-Lieve-Vrouwekerk genoemd, kreeg een bijrol in het religieuze leven in Oirschot. Na 1648 mocht het gebouw geen religieuze functie meer hebben. Anderhalve eeuw werd het als opslagruimte gebruikt onder andere van boter, vandaar de naam waaronder we het kerkje nu kennen: het Boterkerkje. Van ongeveer 1800 tot 2020 was het een protestants kerkje, nu is het een gebouw dat vele functies kan vervullen: er is gelegenheid voor rouwen en trouwen, exposities, concerten, etc. Het orgel uit 1751 is inmiddels gerestaureerd.
Op een tekening uit 1625 is al te zien dat het kerkje een bescheiden toren heeft. Die is op 25 mei te bezichtigen van 13.00-17.00 uur. Kinderen mogen zelfs even de klok luiden. Bij een bezoek aan het kerkje wordt door de gastheren en gastvrouwen uitgebreid aandacht geschonken de interessante geschiedenis van het gebouw en de plaats die het ook nu nog heeft in het monumentale Oirschot. Een aantal tekeningen en foto’s aan de wand ondersteunen het verhaal.
Het Boterkerkje in Oirschot.
Torendag in Stiphout
Tijdens deze Torendag is het mogelijk om de toren te beklimmen! Dat vraagt wel enige durf en is op eigen risico. Maar dan wordt je ook beloond met een fenomenaal uitzicht. Bovendien is de eikenhouten kapconstructie de moeite van het bezichtigen waard.
Ook voor bezoekers met hoogtevrees is er genoeg te beleven bij de Oude Toren. Er zijn namelijk initiatieven om op de begane grond in de toren een kapel te realiseren. Speciaal hiervoor is een stichting opgericht die momenteel overleg voert met de Gemeente Helmond en de Scoutinggroep Jan Baloys. Het streven is om medio 2026 te kapel te kunnen openen. De kapel wordt een rustplaats voor jong en oud. Je kunt er een kaarsje opsteken, een bloemetje neerleggen, troost vinden of inspiratie opdoen. Het is de bedoeling dat In de kapel, de devotie tot het Heilig Sacrament centraal komt te staan. Daarnaast zal ook Carlo Acutis een plek krijgen, een bijzondere tiener die in april 2025 heilig is verklaard.
Bezoekers van de Torendag kunnen ter plekke ideeën inbrengen over hoe de kapel ingericht zou kunnen worden. Men kan met eigen ogen vaststellen dat het nog een hele klus wordt om dit voor elkaar te krijgen. Want op dit moment wordt de ruimte gebruikt voor opslag en telecom apparatuur. Bovendien laat het onderhoud te wensen over.
De Oude Toren is een van de oudste monumenten van Helmond. Met de stichting van een kapel zou de rijke historie van deze plek weer opnieuw tot leven kunnen komen. Eeuwenlang was Stiphout namelijk een bekend bedevaartsoord, waar wonderlijke genezingen plaatsvonden. Dat was te danken aan het ’Mirakel van Stiphout’. De legende verhaalt dat in 1342 de kerk in brand vloog door een blikseminslag. Een boer, Jan Baloys, liep de brandende kerk in en redde twee geconsacreerde hosties. De pastoor, Jan Hocaerts, die zelf niet durfde, zag hoe het vuur zich splitste om de boer doorgang te verlenen. Vrij snel na deze gebeurtenis vonden wonderbaarlijke genezingen plaats van mensen die tot het Sacrament van Stiphout hadden gebeden. Men kon er terecht voor allerlei ziektes en kwalen, maar vooral geesteszieken hadden baat bij een bedevaart naar Stiphout.
De Oude Toren kent een boeiende geschiedenis van grote bloei, langdurig verval en daarna herstel. De Heemkundekring Helmont heeft tijdens de Torendag een informatiestand ingericht waar je alles te weten kunt komen over deze geschiedenis. Ook zijn er twee historische wandelingen te verkrijgen van elk ongeveer 5 km. De ene route loopt door de dorpskern van Stiphout en de andere door de buurtschappen Geeneind en Kruisschot. Beide wandelroutes starten bij de Oude Toren.
Tekening van de Stiphoutse kerk gemaakt door landmeter HendrikVerhees in 1791. (collectie RHCe)
Torendag in Mierlo
In Mierlo is de H. Luciakerk voor bezichtiging geopend van 13.00 tot 16.00. Het thema is dit jaar: “De historische klokken van de H. Luciakerk”. In een rondleidinggids wordt de historische achtergrond van deze middeleeuwse klokken beschreven. Op deze middag is de toren ook weer geopend. In de kerktoren is de ingebouwde middeleeuwse toren zichtbaar. De stucgewelven zijn van boven af te bewonderen. In de toren kunnen de bezoekers drie klokken bewonderen. De oudste klok is van 1414. De andere mideleeuwse klok uit 1464 is hergoten tot twee klokken, omdat deze onherstelbaar beschadigd was.
Torendag in Beek en Donk
Tussen 13.00 en 16.00 uur is de Oude Toren van Beek en Donk aan de Molenweg (ingang Dokter Timmerslaan) voor belangstellenden opengesteld. Vrijwilligers van de Heemkundekring De Lange Vonder zijn aanwezig om uitleg te geven en het is mogelijk een klimtocht in de toren te maken.
De toren werd in de 15e eeuw als onderdeel van de Sint Michael kerk gebouwd: “eenzaam op de akkers” tussen de gehuchten in. In de eerste helft van de 17e eeuw stortte de kerk in. In 1672 werd deze herbouwd waarbij de 15e-eeuwse toren behouden bleef. De kerk werd in 1813 afgebroken maar de kerktoren bleef ook toen in stand. De toren is een rijksmonument.
Torendag in Valkenswaard
In Valkenswaard zal de Stichting ‘Op den Rösheuvel’ van 13.30u tot 17.00u aanwezig zijn op de Oude Begraafplaats aan de Kerkhofstraat. Geïnteresseerden kunnen dan kennis maken met het verhaal van de middeleeuwse Nicolaaskerk die hier tot 1860 heeft gestaan. En het verhaal van de kerk is onlosmakelijk verbonden met de lotgevallen van het dorp. Het verhaal wordt verteld aan de hand van de gereconstrueerde kerkplattegrond en een tekening van de kerk die Jan de Beijer er in 1738 van maakte.
De Nicolaaskerk volgens De Beijer in 1738.
Torendag in Handel
De kerk Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming is ook dit jaar weer van de partij. Omdat de meimaand -Mariamaand, dus pelgrim maand- een erg drukke maand is voor de kapel, is men genoodzaakt uit te wijken naar een andere datum: zondag 8 juni. Vanaf 13:00 tot 16:00 uur bent u welkom om de toren, de kerkgewelven en het gerenoveerde interieur van de kerk te bezoeken. In en om de kerk zijn nog tal van kenmerken van de Duitse Ridderorde zichtbaar want zij hebben niet alleen hun oorsprong maar ook lange tijd hun residentie gehad in Handel. Daarnaast kunt u de onlangs gerestaureerde indrukwekkende schilderijen ‘Maria ten hemelopneming’ en de ‘Kroning van Maria’ bekijken. U wordt rondgeleid door leden van de Stichting Erfgoed Handel en zij vertellen u over de interessante bouwhistorie en over een paar mysteries van deze kerk want er valt veel te ontdekken aan deze toren en kerk. De durfals mogen de wenteltrap beklimmen die naar de gewelven leidt en daar een wandelingetje maken.