Clemenskerk op de Tomakker in Nuenen
Vincent van Gogh
Middeleeuwse Kerken in Peelland
Alleenstaande torens zijn een bijzonder verschijnsel in het Brabantse landschap. De torens markeren de plaats waar de dorpen vanaf de 8ste eeuw werden gesticht en waar de oudste kerken werden gebouwd. In de 13de eeuw verschuift de bewoning en blijven de kerken eenzaam achter. Tijdens de Gouden Eeuw van Brabant worden in de 14e en 15e eeuw de kerken vernieuwd. Vanaf midden 17de eeuw komen ze in beheer bij de gereformeerden en raken in verval. De kerken verdwijnen, maar soms blijft de losstaande toren over.
De middeleeuwse St. Clemenskerk
Van de kerkgebouwen van Nuenen uit de 14e eeuw is niet meer te zien. Van de kerk van Nuenen uit die tijd zijn wel de resten nog in de ondergrond aanwezig. Deze kerk was de voorganger van de St Clemens parochiekerk die in de 15e eeuw werd gebouwd. Deze oude kerk was gewijd aan de H. Joannes Baptista en heeft tot in de 19e eeuw midden in de akkers gelegen. Over de inmiddels verdwenen St. Clemenskerk is verder weinig bekend. Over de toren van de kerk in Nuenen zijn we iets beter geïnformeerd. Stephanus Hanewinkel schreef in 1803:
‘De toren was een zeer zwaar en hoog gevaarte, zynde, ten opzigte der bouworde, zeer schoon, doch de spits was lomp en niet hoog, en dus waarschynelyk door enen anderen Bouwmeester of in lateren tyd op denzelven geplaatst.
De toren was vrij rijk versierd. Er werden vier geledingen in onderscheiden en een spits. De kerk werd in 1649 overgenomen door de protestanten. In 1792 stortte de toren gedeeltelijk in, wat de kerk flink beschadigde. Uiteindelijk bleef alleen de toren over in de akkers. De toren werd nog door de gemeente gerestaureerd in 1803 en kreeg daarbij een nieuwe spits. De kerk raakte daarna steeds verder in verval. De restanten van de kerk werden in 1823 opgeruimd. De torenstomp is in 1888 gesloopt
Vincent van Gogh
Nadat Theo van Gogh, de vader van Vincent van Gogh, in 1882 dominee werd in Nuenen, verhuisde ook Vincent naar Nuenen waar hij een atelier inrichtte. Vincent van Gogh schreef in een brief aan zijn broer Theo waarom hij de oude afgestompte toren zo graag schilderde:
“Ik heb eenige details weggelaten – ik heb willen zeggen hoe die ruïne aantoont aldaar sedert eeuwen de boeren ter ruste worden gelegd in de akkers zelve, welke zij bij hun leven doorwroeten – ik heb willen zeggen hoe doodeenvoudig het sterven & begraven gaat, doodleuk als ’t afvallen van ’t herfstblad – niets dan een beetje aard omgewoeld – een houten kruisje. De akkers er om heen – zij maken waar ’t gras van ’t kerkhof eindigt, over ’t muurtje een laatste lijntje tegen den horizon – als een
Vincent van Gogh heeft in die tijd vele tekeningen en schilderijen gemaakt van de Oude Toren van Nuenen. Op de locatie van de St. Clemenskerk is nu een protestants kerkhof, waar de vader van Vincent begraven ligt. Hieronder is een greep uit het oevre van Vincent van Gogh terug te vinden waarop de toren van Nuenen te zien is.